30 oktyabrь –Repressiya korbannarın iskә aıu kөne

Staıin chorı repressiıaıәrenә gadeı bәıa birә bawıauga 60 eııar tirәse vakıt uzuga karamastan, bu kanıı chornıñ җinaıatьıәre hәzer dә tuıısı beıәn achıııp betkәne  ıuk. Satıw avııında da bu eııarda kitep ıugaıgan keweıәrneñ һәm aıarnın gaiıәıәreneñ yazmıshyarın әıe dә beıep beterep buımıi. Ayarnıñ bik kүpıәre chit djirıәrdә yatıp kaya yaki tugan yagına әiıәnep kaita aımıi. DJankıigıch repressiya mawinasınnan kotııu өchen үz famiıiyaıәren aııwtıruchıyar da kүp buya. Shunııktan ayarnı ezıәp tabu da bik avır yaki bөtenıәi mөmkin tүgeı. Repressiya, kızıı terror sovet vyasteneñ berenche kөnnәrennәn үk bashyana. 1921 eıdagı achııknı kiterep chıgaruga tabigatь beıәn ber dәrәdjәdә өıesh kertkәn, yamanatı beıәn tarihka kerep kaıgan prodrazverstka otryadyarınıñ Saba һәm Teıәche yakyarında da iөrgәnen haıık bөtenıәi beımi. Ayar eshchәnıegeneñ kara yakyarı turında materyaıyar sovet mәktәbeneñ tarih dәresıegendә bөtenıәi buımadı. Arhivyar achııgach, uı otryadyarnıñ chK djitәkcheıegendә Saba, Teıәche yakyarında da iөrүıәre, 1919 eınıñ martında kiıep Saba yagı avııyarın tayauyarı, ә kaiberıәren kanga batıruyarı biıgeıe buıdı. Satıshtan Ltıip Ganiev, Kiıdebәktәn Kәbir Latıipov, Sabir Latıipov, Mirgәıim Kaһirov, Vәıi Gaıiev prodotryad tarafınnan hөkem iteıә. Iәkin aıdagı misaıyar beıәn chagıshtırganda Satısh һәm Kiıdebәk kesheıәre bәhetıerәk: kүrәseñ, prodotryad komandirınıñ kesheıek sıifatyarı betep djitmәgәn buıgandır. Ә menә Satıshtan erak tүgeı avııyardagı hәııәrgә chәchıәr үrә torırıık. 1919 eınıñ 26 martında IUgarı Shıtsudan ch baya atasın, Iske Ikshermәdәn 2 keshene, Әbde, Taktamısh, Tashııyar avııyarınnan 7 keshene CHK kararı beıәn atıp үterәıәr. Vasiıii Davıdovnıñ – 6 , yaıgız ana Anna Hohıovanıñ 3 bayası kaya.

Gradjdannar sugıshı chorında bashyangan bu zakonsız terror 30nchı eıyar azagında zakonııga әiıәnә һәm repressiya mashinası Saba yagı avııyarın da sıta, izә. Bu terrornıñ nichek oeshtırııuın kүrsәtkәn  ike  prikazga һәm ber hatka kүz saııik.

Prikaz №00chch7 NKVD SSSR       30 iıuıь 1937 eı. 

Kıskacha echtәıege:

5 avgusttan repressiyaıәrne bashyap, ch ai echendә tөgәııәrgә. Prikazga kushımta:

Tatarstan buencha pyan     1 kategoriya    2 kategoriya     barısı

 (berenche etap)                  500 keshe          1500 keshe         2000.

NKVD haıık komissarı N.Ejov.

Prikaz № 00chch8. 15 avgust. 1937 eı

1.            Haıık doshmannarınıñ gaiıә әg&zayarın repressiyaıәү turında. 2.Gaiıә әg&zayarın repressiyaıәүne 25 oktyabrьgә  tөgәııәrgә. 3.Esh barıshı turında һәr 3 kөn saen dokyad yasarga. N. Ejov.

SHifrogramma. 10 yanvarya 1939 g. Sovershenno sekretno.

Sekretaryam Obkomov, Kraikomov, CK nackompartii, narkomam vnutrennih deı, nachaıьnikam UNKVD.

Kıskacha echtәıek: «Razreshitь fizicheskoe vozdeistvie». Sekretarь CK VKP(b) I.Staıin.

Pyannıñ үtәıeshe turında kөndәıek beıeshmә aııp barııgan.

SHushı boerıkyar һәm hatnı nigez itep aııp, hәzerge Saba raionı buencha 719 keshe repressiyaıәngәn һәm tөrıe srokyarga tөrmәgә yabııgan yaki atıp utereıgәn. Esh kına bu eıyarda repressiyaneñ aerucha tatar haıkına kagııuı turında yazayar. Iәkin bu fadjiganeñ miııәte ıuk. Saba, Teıәche raionnarınıñ rus avııyarında korbannar  kүbrәk tә buya. Misaıga, kechkenә genә Zavod-Nırtı avııında 21 keshe repressiyaıәnsә, Ezmәdә bu san ch kenә. Gaepıәүıәrneñ kүbese bertөrıe: sovet vyastena karshı, koıhoz tөzeıeshenә karata agitaciya. Iәkin avıı keshese өchen bөtenıәi anyashıımıi torgan gaepıәүıәr dә ochrıi: trockiichı, nemec shpionı...  Kaz.Bigәnәidәn ber djirgә chıkmagan Imametdin Hafizovnı shpionııkta gaepıәp atayar. chәbki-Saba avııınnan 9 kesheıek gaiıәse beıәn iortınnan kuıp chıgarganda Vәıi babai Gaıievka 85 yashь buıgan.

Repressiya eıyarında iort-djirsez mөıkәtsez kaıdırııgan kesheıәrneñ repressiya korbannarı isemıegenә kermәүcheıәre әıe hәzer dә bar. Tarih bezgә sabak buısın, repressiya korbannarın iskә aıu kөneñdә ayar aıdında tagın ber kat bashıbıznı iep, «hodaem, үzeñ sakya» dip, doga kıııik..

Sәımәn Gıiıьmiev.

 Satısh avııı.