Урманнан “кунак” кайтса... (киңәш)

Яз-җәй җитүгә, урман-кырга чыгарга кот очып тора. Талпан ияреп кайтасын көт тә тор! Хәзер аларның иң актив чоры, ди белгечләр. Талпан кадалуны "чүп"кә санап йөрүчеләрне дә кисәтергә ашыга алар. Вакытында чарасын күрмәсәң, талпан энцефалит дигән куркыныч авыру китереп чыгарырга, баш һәм арка миен зарарларга мөмкин.

Быел Татарстанда талпаннар алдагы ел белән чагыштырганда өч көнгә иртәрәк - 12 апрельдә үк "уянды". Кыска гына вакыт эчендә алар биш кешегә зыян салырга өлгерде. Россия күләмендә исә "корбаннар" саны 12 меңнән арткан. Талпан "һөҗүме"ннән ничек сак­ланырга?

Кайчан? Талпаннардан ап­рель аеннан башлап беренче кар төшкәнгә кадәр сакланырга к­и­рәк. Май аенда аеруча сак булу сорала. Ник дигәндә, бу чорда алар күпләп үрчи башлый. Нә­тиҗәдә янәшә­бездә "ач" талпаннар да күбәя. Җәйгә таба исә алар бераз тынычлана төшә. Артык эссе, коры көннәрне яратмаган талпан болытлы, яңгырлы көннәрдә ешрак "һөҗүм" итә.

Кайда? Талпаннар 1,5 метр­дан да югарырак биеклектә яшә­миләр. Урман бете үзенең "корбанын", гадәттә, юл буйларында үсүче чирәмдә сагалый. Яфраклы һәм ылыслы агач урманнар, үләнле болыннар, күл, елга буйлары, урман юлларында талпан энцефалиты эләктерү куркынычы зуррак. Дөрес, белгечләр талпан­нарның барысы да куркыныч түгел, дип ышандыра. Статистика мәгълүматларына караганда, аларның якынча 10 проценты гына авыру таратучы исәпләнә. Талпан энцефалиты - үзәк нерв системасын зарарлаучы куркыныч авыру. Авыруның беренче бил­геләре 7-12 көннән соң, кайчакта 1 айдан соң гына беленә. Кешенең температурасы күтәре­лә, хәлсез­лек си­зелә, башы авырта, муен, буыннар сызлый. Кеше коса, аңы томалана. Гадәттә, кул-аяклар параличлана, кайчакта ул гомерлек булып калырга да мөмкин. Авыру сиздер­мичә генә үтеп, хроник төс алуы да бар.

Ничек? Талпан корбанына әверелмәс өчен табигатькә, урманга чыкканда бер төс­тәге кием кияргә кирәк. Чалбар балакларын кунычлы аяк кие­менә кыстырырга онытмагыз. Оеклар резинкалы булырга, кием җиңе тәнгә ябышып торырга тиеш. Өс киеме капюшонлы булса яхшы, чәчләрне җыеп, башка капюшонын кияргә кирәк. Табигать­тә ял иткәндә үләнгә, агач астына ятмагыз, анда талпаннар күп була. Урманда кунарга җыен­сагыз, чирәмсезрәк урын яисә коры наратлык сайлагыз. Урманнан кайткач, тәнегезне һәм киемнә­регезне яхшылап карагыз. Талпан ке­ше­нең култык астын, колак яфракларын, тәннең җыер­чыклы урыннарын аеруча яратуын да исегездән чыгармагыз. Өйгә яңа өзелгән чәчәкләр, өс киемнәрен керт­мә­гез. Урман бетләре шулар яр­дә­мендә дә ияреп кайтырга мөмкин. Йорт ти­рәгездәге этләрне һәм башка хайваннарны да яхшылап тикшерегез. Урманнан кайткач, үзе­гезне һәм сезнең белән булган ке­шеләрне, аларның кием­нәрен һәр сәгать ярым саен әй­бәтләп ка­рагыз. Бөҗәкләргә каршы төр­ле кремнар, мазьлар да кулланырга онытмагыз.

Нәрсә эшләргә? Талпан кадалган икән, аны хастаханәгә барып алдыру хә­ерлерәк. Анда мө­рәҗәгать итәргә мөмкин­ле­гегез булмаса, талпанны пинцет белән үзегезгә чыгарырга кирәк. Урман бетен пинцет белән селкеткәндә сак булыгыз: бөҗәк­нең башы өзелеп калырга мөм­кин. Талпан кадалган урынны үсемлек яки камфара мае, керосин белән сыларга. Сулыш алу тишекләре томалангач, бөҗәк кадалган урыныннан үзе үк чыгачак. Талпанның башы өзелеп калса, утта кыздырылган энә яр­дәмендә алырга кирәк. Кулларны сабынлап юып, бет булган урынны йод яки спирт катнашмасы белән чистартырга да онытмагыз. Бел­гечләр талпанны чыгарганнан соң, пыяла савытка салып, Казан­ның Сеченов урамы, 13а йорты адресы буенча урнашкан "Гигиена һәм эпидемиология үзәге"нә ил­тергә киңәш итә. Бер тәүлек эчендә талпанны тик­ше­рәчәкләр һәм анда энцефалит, боррелиоз вирусы бар­лыгы-юк­лыгы ачыкланачак. Әгәр бар икән, кичекмәстән табибка мө­рәҗәгать итәргә кирәк.

Луиза Борисова, Татарстан буенча Роспотребнадзор идарәсенең территорияне санитар саклау бүлеге башлыгы:

- "Урман бете"нә каршы иң ышанычлы ысул - талпан энцефалитына каршы вакцина ясату. Урманчы, геолог, нефтьче, газчы яки эшчәнлеге урман белән бәйле белгечләргә ул беренче чиратта кирәк. Вакцинация курсын алдан кайгырту мөһим. Ул ике прививкадан тора. Аларның арасы 1-2 ай булырга тиеш.

Ватаным Татарстан http://vatantat.ru