Урманчега ни яный?

Казанның Щапов урамындагы Урманче музее җылылыгы, ку­накчыллыгы белән башкалардан аерылып тора. Дөрес, монда ке­шене күпләп очратмассың. Мо­ңа, мөгаен, аның мәйданы, каме­ралы булуы сәбәпчедер. Бәлкем, әнә шул камералыгы белән ту­ристларны җәлеп итәдер дә ул. Биредә Урманче рухы белән ялгызың калып була. Шунысын да әйтик: музей урнашкан бина да XX гасырга караган архи­тектура объекты булып санала. Бина кечкенә һәм ул берничек тә атаклы сынчының бөтен иҗатын колачлый алмый. Анда экспо­натларның бәләкәй бер өлеше генә урын алган. Һәм музейны формалаштыруда Ур­ман­ченың хатыны Флора ханым үзе кат­нашкан.  Аның күзал­лавынча, бе­ренче катта туристлар Урманче белән сынчы буларак таныша. Сүз уңаеннан, биредә Тукайның, сәнгать белгечләре билгелә­вен­чә, чынбарлыкка иң туры килгән, коеп куйган сыны саклана. Кори­дорларда исә Кытай графикасы үрнәгендә ясалган картиналары, икенче, өченче катларда 1920 – 1970 нче елларда иҗат ителгән  әсәрләре  урын алган.

 Хәер, музей хезмәткәрләре кеше күп йөрми дигән фикер белән дә килешеп бетми. Алар төрле тематик кичәләр үткәрелгәне хакында сөйләде. Чараларга мәктәп укучылары, студентлар, өлкәннәр, бигрәк тә авыру балалар, аз керемле гаиләләрдә тәрбияләнүчеләр ча­­к­ырыла. Озак­ламый шундый очрашуларның берсе көтелә дә икән.

 
Музей мөдире Гөлүсә Әсфән­дия­рова, бу сүзләрне куәтләп: “Му­зейның шәһәр буенча рейтингы начар түгел. Аена берничә тематик кичә оештырабыз, балалар, үс­мерләр белән эшлибез. Моннан тыш чит ил кунаклары да еш була бездә. Күптән түгел экскурсоводлар гильдиясе булып китте. Музейны шәһәрнең энҗесе дип атадылар”, – дип сөйләде. Ул Урманче музеен сынлы сәнгать музеена күчерү турында сүзләр булганын әйтте. “Ләкин бу мәсьәлә әлегә хәл ителмәгән. Рәсми карар чыгарылмаган”, – диде.

Узган ел Бакый Урманченың тууына 120 ел тулу уңаеннан, музейга үзгәрешләр кертелгән. Кай­бер җиһазлар алмаштырылган, яңа кар­тиналар өстәлгән. Музей, күре­некле датага тәгаен­ләп, буклет та әзерләп чыгарган. Мөдир, бу бина төзекләндерүгә мохтаҗ, дип тә өсти.

Әлегә музей Казанның Мил­ли мәдәният үзәге карамагында. Аны бер оешмадан алып икен­чесенә кушу турындагы сүз исә сынчының туганнарын хафага салган. Урман­ченың әнисе ягыннан туганы Фирая Рәхимова: “Урманче әсәр­лә­ренә, биредәге җылы мохиткә зыян килмәсен иде инде. Музейны таркатмаска, сакларга кирәк. Ул моннан 20 ел элек ачылды. Ачылу тантанасында катнашкан Президент Минтимер Шәймиев, мондый олпат шәхескә бу бина гына аз, дип тә әйткән иде. Музей бик матур, бик яхшы. Ләкин аны җанланды­рыр­га кирәк. Күпләр кайда урнашканын белми дә бит. Хезмәткәрләр радио-телевидениегә музейга чакырып игъланнар бирсә дә, артык булмас иде”, – дип сөй­лә­де.

Редакция Татарстанның сынлы сәнгать музее директоры Розалина Нургалиева белән дә элемтәгә керде. Ул үзенең Урманче музеен Сынлы сәнгать музеена кушуларын сорап йөр­мәвен белдерде:

– Мин бары тик бу музейның олпат шәхеснең абруен күтә­рерлек дәрәҗәдә эшләвен телим. Ул, югыйсә, Бакый Идрис улы Урманче үзәгенә әверелә ала иде. Монда аның әсәрләре белән таныштырып кына калмыйча, кон­ференцияләр үткә­релсен, яңа китаплар нәшер ителсен иде. Күр­гәзмә яңарып торса, экспози­цияләр әледән-әле алмашынса, музей җанлан­мас идемени? Аның ачылуыннан соң 20 ел үтте, шуннан бирле берни дә үзгәрмәде. Хәер, сүз чыккач, нәрсәләрдер эшләнде инде. Ләкин бит эшләр өчен тәнкыйть көтәргә кирәкми. Үзе­безгә килгәндә, Урманче әсәр­лә­ренең күбесе бездә саклана. “Хәзинә” галереясында күргәз­мә­сен оештырдык, 120 еллыгына фәнни эш башкардык, ул китап булып басылып чыкты. Сынчы­ның улы Айдар безнең белән элемтәдә тора. Август аенда ул безгә гаилә архивын тапшырды. Алар гарәпчә язылган. Мирасны кабул итеп алу белән штатка гарәпчә укучы белгеч алдык һәм тәрҗемә эшләрен башладык. Әлеге истәлекләрнең бер өлеше китапка керде дә. Урманче шә­хесе Казахстанда күтә­рел­­гән. Бу җәһәттән безгә Казандагы музей­ның шундый хәлдә булуы кызганыч. Һәм кабатлап әйтәм: музейны безгә тапшыру идеясе минеке түгел, Урманченың улыныкы.

Баксаң, Айдар Урманче музейны Сынлы сәнгать музее карамагына күчерү турындагы мәсьәләне беренче тапкыр гына кузгатмый икән.

– Мине музейның эшчәнлеге канәгатьләндерми. Казан үзә­гендә шундый музей барлыгын халык белми дә бит. Хәтта, барган идек, ишекләре бикле булды, дип әйтүчеләр бар. Монда коллекция дә бик кечкенә бит, изомузейда исә шактый зур. Алар Мәдәният министрлыгы белән шәхси кол­лекцияләрдән Урманче әсәрләрен туплау эшен алып бара. Сынлы сәнгать музеена күчсә, экспо­зи­цияләр яңарыр иде. Узган елны әтинең архивын Розалина Нургалиевага тапшырдым. Ә бит аның архивы белән моңа кадәр кызыксынучы да булмады. Монда исә шундук тәр­җемә итү эше башланды. 1990 елда әти бакыйлыкка күчте, аның нинди кулъязмалары калган – моңарчы миннән сораган кеше дә булмады. Бу кулъязмаларда – татар мәдәниятенең саллы тарихы. Мин аны гап-гади фанера тартмада сакладым... Монда – көн­дәлекләр, истәлекләр, автобиографик язмалар, чордашлары турында фикерләр. Әти Казахстан, Үз­бәкстан, Мәскәү, Соловкида үткәр­гән вакытлары турында берәм­текләп язып барган. Миңа калса, бик кызыклы материал. Аның биографиясе аша сәнгать­нең үсешен, нинди киртәләргә юлыгуын күзаллап була, – диде Айдар Урманче. Музейның язмышы нинди булыр? Айдар, әлегә бернәрсә дә билгеле түгел, дип белдерә.

Шулай итеп, Урманче музеена нәрсә янаганы әлегә билгесез. Моңа кадәр ул зыялыларны һәм балаларны җыеп кичәләр үткәрә торган матур урын буларак билгеле иде. Һәм музей олпат шә­хес­нең туганнары белән элемтәне өзмәве ягыннан да аерылып торды. Атаклы рәссамның туганы Фирая Рәхимова, сынчыны күреп бел­гән, аралашкан шәхесләр – композиторлар Ренат Еникеев, Шамил Монасыйпов, музыкант Лариса Маслова, рәссам Нәҗип Нәккаш – музейның даими кунак­лары. Сәйдәш музее җи­тәкчелеге белән Сәйдәш туганнары арасында мондый элем­тә күптән җуелган инде. Биредә дә эшләр шуңа таба барамы? Мондый каршылык музейга зыян салмасмы? Әлегә бу сораулар ачык кала.

http://www.vatantat.ru